| บทคัดย่อ |
บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา 1) เพื่อศึกษาวิธีคิดและวิธีการปรับตัวของชุมชนในการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ความหลากหลายทางชีวภาพของอาหารธรรมชาติในป่าภูเขา 2) เพื่อศึกษาภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีส่วนในการปรับตัวของชุมชนในการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ความหลากหลายทางชีวภาพของอาหารธรรมชาติในป่าภูเขา 3) เพื่อจัดทำฐานข้อมูลความหลาหลายทางชีวภาพที่ใช้เป็นอาหารในท้องถิ่น 4) เพื่อหาแนวทางการอนุรักษ์พัฒนาชนิดพันธุ์บนฐานทรัพยากรชีวภาพท้องถิ่น 5) เพื่อถอดบทเรียนองค์ความรู้ที่ได้รับจากการวิจัยเพื่อประชาสัมพันธ์และเผยแพร่ โดยใช้ระเบียบวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ ใช้การสังเกต และการสัมภาษณ์ในการเก็บรวบรวมข้อมูล และการจัดประชุมสนทนากลุ่ม ผู้ให้ข้อมูลสำคัญ ประกอบด้วย ตัวแทนหมู่บ้าน จำนวน 13 คน และนักชีววิทยา จำนวน 2 คน
ผลการศึกษาพบว่า อาหารธรรมชาติในป่าภูเขาของบ้านห้วยสนามทราย อำเภอน้ำหนาว จังหวัดเพชรบูรณ์ มีเห็ดกินได้จำนวน 10 ชนิด ได้แก่ เห็ดปลวก เห็ดก่อ เห็ดละโงก เห็ดถ่าน เห็ดไค เห็ดหน้าวัว เห็ดเผิ่งขาว เห็ดเผิ่งขาลาย เห็ดผอ เห็ดน้ำหมาก มีพืชผักที่รับประทานได้ที่สำคัญได้แก่ 1) ขี้เหล็ก 2) ผักหวาน 3) ผักสาบ 4) ดีปลากั้ง 5) ผักหนาม 6) ผักกูด 7) ยอดมะกอก 8) ยอดมะตูมป่า 9) ยอดหว้า 10) ผักราชรส 11) ผักกุ่ม 12) ส้มพอดี และไม้ในวงศ์ไผ่ ทั้งหมด 11 ชนิด ได้แก่ 1) ไผ่ป่า 2) ไผ่รวก 3) ไผ่ซาง 4) ไผ่โจด 5) ไผ่หก 6) ไผ่เพ็ก 7) ไผ่กาบแดงหรือข้าวหลาม 8) ไผ่สีสุก 9) ไผ่เฮี้ยะ และ 10) ไผ่ไร่ 11) ไผ่ตง ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพอาหารธรรมชาติในป่าภูเขาของบ้านห้วยสนามทราย ได้แก่ การเก็บหาอาหารจากป่า หาเห็ด หาไข่มดแดง กิ้งก่าและแย้ การเก็บหาอาหารจากป่าพบว่า ชาวบ้านห้วยสนามทราย จะใช้มือเด็ดจากลำต้นเสียเป็นส่วนใหญ่ ส่วนการเก็บเห็ด ชาวบ้านจะมีทักษะในการจำแนกว่า เห็ดชนิดใดที่นำมากินได้และเห็ดชนิดใดที่เป็นพิษ ส่วนเครื่องมือที่ใช้เพื่อการเก็บหาอาหารในป่า ชาวบ้านจะใช้วิธีการง่ายๆ ไม่สลับซับซ้อน โดยใช้มีดเป็นอุปกรณ์สำคัญในการเก็บ เช่น ใช้เก็บผักและผลไม้ ตัดหน่อไม้ ใช้ถางป่าที่รกทึบ ใช้ตัดฟืนมาทำเชื้อเพลิง รวมถึงยังเป็นอาวุธป้องกันตัวจากสัตว์ร้าย เป็นต้น นอกเหนือจากการพึ่งพาอาหารจากแหล่งอาหารตามธรรมชาติแล้ว คนในชุมชนยังทำการเกษตรปลูกพืช เลี้ยงสัตว์เพื่อเป็นแหล่งอาหารของครอบครัว สวนอาหารหลังบ้าน ที่แทบทุกครัวเรือนจะปลูกพืชผักสวนครัวไว้เพื่อบริโภค ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีส่วนในการปรับตัวของชุมชนในการอนุรักษ์และใช้ประโยชน์ความหลากหลายทางชีวภาพของอาหารธรรมชาติในป่าภูเขา คือ ประชาชนนำหน่อไม้มาใช้เป็นอาหาร ได้แก่ หน่อไม้ต้ม และแกงหน่อไม้ และนำมาแปรรูปโดยใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น ได้แก่ หน่อไม้อัดถุง หน่อไม้แห้ง หน่อไม้ส้ม หน่อไม้ดอง หน่อไม้อัดปิ๊บ และไม้ไผ่นำมาจักสาน ได้แก่ กล่องข้าว ตะกร้าสาน เป็นต้น
สภาพปัญหาและอุปสรรคของการใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น พบว่า แหล่งอาหารธรรมชาติมีคุณค่าต่อการดำเนินชีวิตทั้งของคนและสัตว์ แต่ในปัจจุบันเริ่มพบว่าแหล่งอาหารธรรมชาติเหล่านี้ขาดการเอาใจใส่ดูแล ฟื้นฟู ปล่อยให้ทรุดโทรมทั้งฝีมือของคนและกาลเวลา ทำให้ทรัพยากรที่เคยอุดมสมบูรณ์ลดลง เนื่องจากมีวิธีการหาอาหารในรูปแบบที่เป็นการทำลาย ทำให้มีการเก็บของป่าออกมาขายมากขึ้น การอนุรักษ์จึงทำได้ยาก เช่น การหาเอาในปริมาณมากเพื่อนำขาย เช่น หน่อไม้ เห็ด ผักหวานป่า เป็นต้น คนรุ่นใหม่ไม่มีความรู้เกี่ยวกับภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านอาหารตามธรรมชาติ เพราะความสะดวกในการหาซื้ออาหารตามร้านค้าทั่วไปได้ง่าย การบุกรุกทำลายป่าไม้ธรรมชาติทำให้ของป่าลดน้อยลง แรงงานมีการเคลื่อนย้ายไปทำงานอุตสาหกรรมทำให้ไม่มีคนรุ่นใหม่สืบทอดภูมิปัญญาท้องถิ่น
This research intends to 1) study knowledge and adaptations of the community in the preservation and utilization of mountain rainforest biodiversity as a food source 2) to study local wisdom used in the community’s adaptations to the preservation and utilization of mountain rainforest biodiversity as a food source 3) to develop a local food biodiversity database 4) find techniques to develop natural resource preservation methods through preserving local varieties 5) develop a means of gathering and disseminating the results of the knowledge received from research by using qualitative research methods, observation and interviews as methods of data collection and holding community meetings. Important contributors to data include thirteen village representatives and two biologists.
The study found that naturally occurring food sources from the mountain rainforest of Huai Sanam Sai Village, Nam Nao District, Phetchabun includes ten types of edible mushrooms, being: Termitomyces fuliginosus Heim, Russula emetica (Schaeff.), grisette, Russula densifolia (Secr) Gill. Russula virescens (schaeff.)fr., Jew’s ear, white bee’s mushroom, striped bee’s mushroom, hygroscopic earthstar and Russula sp. Important edible plants include 1) Siamese cassia 2) Melientha suavis 3) Adenia viridiflora 4) Phlogacanthus pulcherrimus 5) Lasia spinosa 6) Diplazium esculentum 7) Spondias mombin shoots 8) wild bael shoots 9) java plum shoots 10) raja rot 11) sacred garlic pear 12) soap pod and eleven kinds of bamboo being
1) giant thorny bamboo 2) Thyrsostachys siamensis 3) Dendrocalamus strictus
4) Arundinaria ciliate 5) Hamilton’s bamboo 6) Bambusa glaucescens
7) Schizostachyum pergracile 8) Bambusa blumeana 9) Schizostachyum virgatum
10 ) Oxytenantheraal bociliata 11) Dendrocalamus Nees. Local wisdom pertaining to the preservation of mountain forest biodiversity of the Huai Sanam Sai Village, being the harvesting of wild foods from the forest, includes foraging for mushrooms, hunting for red ant eggs, geckos and butterfly lizards. Research found that villagers from Huai Sanam Sai Village hand harvest from the base of decaying logs. The villagers are skilled in classification of mushrooms, being able to differentiate between which varieties can be taken for food and which are poisonous. Regarding the use of tools in harvesting, the villagers use simple and readily understood methods. The machete is the most important tool for harvesting, being used to cut bamboo shoots and firewood for fuel, harvest vegetables, fruit, and used as a weapon to defend against wild animals.
Outside of reliance on wild food, members of the community grow vegetables and keep animals as a source of food for their family, and almost every family tends a kitchen garden behind their house for consumption. Local wisdom relevant to the community’s adaptations to the preservation and utilization of mountain rainforest biodiversity as a food source centers around the use of bamboo shoots as a food source by the community, either as boiled bamboo shoots or in bamboo shoot curry, or processing bamboo shoots through local knowledge as pickled, bag-pickled, tin-pickled, sour, and dried bamboo shoot varieties. Bamboo is also used in weaving crafts, used to make rice containers and woven baskets.
Research into the problems and barriers facing the use of local wisdom found that while wild food is an important source of food for people and animals alike, there is currently little care taken for these food sources and a lack of restoration and revival efforts, and it suffers depletion at the hands of people and time. Natural resources that were once plentiful are declining. The harvesting of natural resources for sale has increased and leads to destructive harvesting practices, making the preservation of natural resources difficult, due to the overharvesting of bamboo shoots, mushrooms and Melientha suavis for sale. The new generation has little knowledge of local folkways pertaining to wild foods due to the increased convenience of purchasing foods from stores, decreasing availability of wild food sources due to invasion, and the strength of the labor force moving into industry, meaning there are few of the new generation available to learn the local wisdom.
|
|---|
